KGB'nin Yeni Yüzü - SVR

Konu: KGB'nin Yeni Yüzü - SVR 12.03.08 1:47

Amerika ile Rusya arasındaki casusluk Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle birlikte tamamen bitmese de çok azalacak, önemini kaybedecek" diyenlerin ne kadar boş konuştukları savaşın bitmesinden bu yana yaşanan birçok önemli ve ciddi casusluk skandallarıyla defalarca ispatlanmış bulunuyor.

Buna en son örnek, Amerika'nın hem iç güvenlik ve hem de karşı casusluk teşkilatı olan FBI'ın en kidemli karşı casusluk yetkililerinden Robert Philip Hanssen'in 1985 yılından bu yana ülkesinin çok önemli sırlarını ve özel bilgilerini Rusya'ya para karşılığı vermesinin ortaya çıkması. Hanssen olayı ünlü Aldrich skandalından sonra Amerika'yı ikinci büyük şoka sokmuş bulunuyor.

Gerek yabancı haberlerde gerekse de bizde çıkan konuyla ilgili haberlerde, yorumlarda Hanssen'in 15 yıldır KGB'ye çalıştığı belirtiliyor. KGB, malum Sovyetler Birliği'nin kolları dünyanın her yerine yayılmış, 100 bin civarinda ajan çalıştıran casusluk teşilatı. Ama bu teşkilat 10 yıldır yok; zira 1991'de lağvedildi ve yerine 3 ayrı teşkilat kuruldu. Ne var ki, çoktan tarih olmasına rağmen bazılarına göre KGB hâlâ mevcut. Tabii bu çok yanlış. 1991'den bu yana KGB'nin işini başka bir teşkilat yapıyor; adı da SVR. Bu bakımdan 'KGB yanlışını' düzeltmek için bugün size biraz SVR'den söz edeyim.

Amerika'nın mart ayında statüleri ile bağdaşmayan faaliyetleri dolayısıyla Rusya'dan ülkesindeki diplomatlarından 4'ünü 10 gün içinde, 46'sını da hazirana kadar geri çekmesini sert bir dille talep etmesi benim Rus istihbaratının ne kadar faal olduğu şeklindeki kanaatimin doğru bir kanaat olduğuna işaret ediyor. Amerikan kaynakları da aynı kanaatte; bunlar Rusya'nın Amerika'daki istihbarat faaliyetlerinin neredeyse Soğuk Savaş dönemindeki seviyeye ulaştığını söylüyorlar ve SVR'nin etkinliğine dikkat çekiyorlar.

RUS DIŞ POLİTİKASINI SVR BELİRLİYOR

Tam adı Sluzhba Vineşnoy Razvedki, kısa adı SVR olan Rus dış istihbarat servisi, Rus dış politika uygulamasının iki önemli unsurundan birisidir; zaman zaman diğer önemli unsur olan Rus Dışişleri Bakanlığı'nı bazı yönlerden gölgeleyebiliyor, uygulamada birincil rol de oynayabiliyor. Bunu da eski Başkan Boris Yeltsin'in geçen yıl verdiği bir demeçten biliyoruz; zira Yeltsin o demecinde 'Rus dış politikasının tespitinde, SVR'nin Dışişleri Bakanlığı ya da başka kurumlardan çok daha fazla rol oynadığını' bizzat açıklamıştı.

SVR'nin mesela, Rus nükleer ve balistik teknolojisinin İran'a aktarılması, NATO'nun genişlemesi, 1972 tarihli ABM anlaşması ve muhtemelen bilinmeyen başka çok önemli konulardaki Rus dış politika pozisyonlarının tespit ve savunulmasında çok önemli roller oynadığı, bugün pek çok uzmanın ortak görüşü...

Asıl görevi dış istihbarat olan; ama bunu yaparken resmi Rus dış politikasının yönünü de etkileyebilen SVR bugünkü ve gelecekteki Rus dı politikası bakımından böylesine önemli, ilginç bir kurum. SVR, Rusya'da yaklaşık 10 yıldır devam eden büyük kargaşadan ve Yeltsin döneminin keyfi ve istikrarsız özelliğinden hemen hemen hiç etkilenmeyen, kısacası bu dönem içinde Sovyetler'den devraldığı etkin yapısını büyük ölçüde muhafaza edebilen çok özel bir istihbarat servisi.

İSTİHBARATTA İSTİKRARIN ÖNEMİ

KGB'nin lağvedilmesinden sonra iç ve dış istihbarat olarak ikiye ayrılan Rus istihbaratinin dis bölümünü üstlenen SVR, iç bölüme bakan ve karşı casuslukla ilgilenen FSB'nin aynı dönemde ugradığı çeşitli depremleri, yönetim, kadro ve başkan değişikliklerini de hiç yaşamadı; kadrosu ve başkanları hemen hemen hiç değişmedi; kurum 10 yıl içinde sadece 3 başkan gördü. Leonid Şabarşin, Yevgeni Primakov ve Vyaçeslav Trubnikov.

1991-1996 yılları arasında SVR'nin başkanlığını yapan Yevgeni Primakov'u herkes tanır. Primakov 5 yıl kadar önce dışişleri bakanı olduğunda yerine yakın mesai arkadaşı, dostu Vyaçeslav Trubnikov'in gelmesini sağladı. Trubnikov da kurumu bugünlere kadar getirdi.

Trubnikov görevini geçen yıl yeni bir başkana devretti. Yeni başkan 52 yaşındaki Sergey Lebedev, başkan Putin'in eskiden beri tanıdığı bir istihbaratçı. Putin onu Doğu Almanya'da görev yaparken tanımış. İstihbaratçılıkta ikisi de aynı nesilden sayılırlar. Ama hem Putin hem de selefi Trubnikov'a göre Lebedev farklı bir istihbaratçı geçmişe sahip; zira o Putin ve Trubnikov gibi KGB'ye kendi istekleriyle değil; tam aksine tayinle intisap etmiş birisi. Lebedev, KGB'ye Komünist Gençlik Örgütü Komsomol'un emriyle girmiş ve daha sonraları gönüllü KGB'cilerin gittiği Andropov Enstitüsü yerine Dışişleri Bakanlığı'nın Diplomasi Akademisi'ne gitmiş, buradan 1978'de mezun olduktan sonra KGB'nin dış ilişkilere bakan ünlü Birinci Bölümü'ne tayin edilmiş. Doğu Almanya'da çeşitli görevlerden sonra çalıştığı bölümün müdürü yapılan Lebedev'in burada yükselişi 1998 yılında nedense durmuş, aynı yıl SVR'nin resmi temsilcisi olarak Washington'a tayin edilmiş. Bazı yorumculara göre, Washington'a tayini de bir çeşit kızağa alma operasyonu aslında.

Lebedev, yine bazı yorumculara göre, SVR'nin Batılı kanadını (Occidentalist) temsil eden birisi; doğulu kanadını (Orientalist) ise hem son başkan Trubnikov ve hem de Primakov temsil ediyorlardı ve bu ikisi kurumu 'Orientalist çizgide' yönetiyor, yönlendiriyorlardı. Mesela, Rus dış politikasının son yıllardaki 'çok kutuplu bir dünya söylemi'nin yazar ve mimarları aslında bu ikisiydi; tam söylemek gerekirse SVR idi, kurum olarak.

SVR, hakkında çok az şey bilinen tam anlamıyla bir kapalı kutu. Ne Rus ne de Batı medyasında hakkında fazla bir şey yayınlanmadı bugüne kadar. Benim bu köşede anlattıklarım da çok zor bulunabilen bilgiler.

Süpergüç olmaktan çoktan çıkan; ama bunu bir türlü kabullenemeyen ve Putin ile birlikte yeniden en azından güçlü, sözü dinlenir ülke olmak için çırpınan Rusya'nın dünyaya yönelik plan ve hareketlerinin motoru SVR elbette; ben 'SVR'yi iyi tanımak lazım' diyorum...

(Bu yazı Fikret Ertan'ın 27.02.2001 ve 24.03.2001 tarihli Zaman gazetesindeki yazılarından derlenmiştir.)